Χορήγηση Οξυγόνου
Η λειτουργία της αναπνοής αποτελεί μία από τις σημαντικότερες λειτουργίες του οργανισμού. Εξυπηρετείται από το αναπνευστικό σύστημα που σκοπός του είναι η διατήρηση των φυσιολογικών επιπέδων οξυγόνου, διοξειδίου του άνθρακα και pH στο αρτηριακό αίμα. Ρυθμίζεται από το αναπνευστικό κέντρο που βρίσκεται στον προμήκη μυελό. Ο φυσιολογικός ρυθμός των αναπνοών σε ενήλικα είναι 14 - 18/λεπτό και στα νεογνά περίπου 40/λεπτό. Με την αναπνοή προσλαμβάνεται οξυγόνο (Ο2) με περιεκτικότητα περίπου 21% και αποβάλλεται διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Διαταραχές της ισορροπία Ο2 και CO2 προκαλούν διαταραχές στη λειτουργία του οργανισμού και μπορεί να οδηγήσουν μέχρι τον θάνατο. (1)
Εικόνα 2. Πνευμονική διάχυση
Ο όγκος του αέρα που μετακινείται προς και από τους πνεύμονες κατά τη διάρκεια της αναπνοής εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο, τη σωματική διάπλαση και το επίπεδο της άσκησης. Η κίνηση του αέρα κατά την εισπνοή μπορεί να καταγραφεί με τη χρήση του σπιρόμετρου. Η σπιρομέτρηση δείχνει μεταβολές στους πνευμονικούς όγκους.
- Ο αναπνεόμενος όγκος είναι ο αέρας που μετακινείται στους πνεύμονες κατά τη διάρκεια μίας ήρεμης αναπνοής (φυσιολογικά είναι περίπου 400-500 ml).
- Ο εισπνευστικός όγκος είναι ο μέγιστος όγκος του αέρα που εισπνέεται επιπρόσθετα της φυσιολογικής εισπνοής.
- Ο εκπνευστικός εφεδρικός όγκος είναι ο μέγιστος όγκος αέρα ο οποίος εκπνέεται μετά από μία πλήρη εκπνοή.
- Ο όγκος αέρα που παραμένει στους πνεύμονες μετά από μία μέγιστη εκπνοή ονομάζεται υπολειπόμενος όγκος.
- Η ολική πνευμονική χωρητικότητα είναι το άθροισμα όλων των παραπάνω αναπνευστικών όγκων.
- Η ζωτική χωρητικότητα ισοδυναμεί με το μέγιστο ποσό αέρα που το άτομο μπορεί να εκπνεύσει. (3)
Εικόνα 3. Αναπνευστικοί όγκοι
2. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΞΥΓΟΝΟ
Είναι αέριο άχρωμο, άοσμο, άγευστο, βαρύτερο από τον ατμοσφαιρικό αέρα, διαλυτό στο νερό. Η αναλογία του είναι περίπου 21% στον ατμοσφαιρικό αέρα. Μεταφέρεται στο αίμα με δύο μορφές: ως διαλυμένο σε φυσική διάλυση στο πλάσμα και ως χημική ένωση με την Hb (οξυαιμοσφαιρίνη) στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Η μερική πίεση του Ο2 (τάση) στον κυψελιδικό αέρα και το αρτηριακό αίμα είναι 100 mmHg (PO2), ενώ στο φλεβικό είναι 40 mmHg. Αυτή η διαφορά της τάσης είναι αρκετή για να περάσει το Ο2 γρήγορα μέσω της κυψελιδοτριχοειδικής μεμβράνης στο πλάσμα και τελικά στα ερυθρά αιμοσφαίρια, να ενωθεί με την Hb και να μεταφερθεί στους ιστούς. Στους ιστούς γίνεται οξείδωση και αποδίδεται διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Η τάση του διοξειδίου του άνθρακα στις κυψελίδες είναι 40 mmHg (PCO2) και στο φλεβικό αίμα των πνευμονικών κυψελίδων είναι 46 mmHg. (4)
Η πλήρης έλλειψη οξυγόνου στους ιστούς καλείται ανοξία (κλινικά δεν παρατηρείται). Υποξία είναι η ιστική έλλειψη οξυγόνου και παρατηρείται σε μεγάλα υψόμετρα και σε ορισμένες παθήσεις. Τα αποτελέσματα της υποξίας εξαρτώνται από τον ιστό που πάσχει, διότι η ευαισθησία των ιστών στην έλλειψη οξυγόνου παρουσιάζει διαφορές. Ο πιο ευαίσθητος ιστός είναι ο εγκέφαλος. Είδη υποξίας είναι η υποξαιμική υποξία (αδυναμία του αίματος να οξυγονωθεί επαρκώς), αναιμική υποξία (αδυναμία του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο), κυκλοφορική υποξία (λίμναση του αίματος από μειωμένη παροχή) και κυτταροτοξική υποξία (αδυναμία των ιστών να χρησιμοποιούν οξυγόνο). Η μείωση του οξυγόνου στο αίμα καλείται υποξαιμία. (5)
3. ΠΟΤΕ ΕΝΑΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΕΧΕΙ ΑΝΑΓΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΟΞΥΓΟΝΟΥ;
Η οξυγονοθεραπεία είναι αναγκαία όταν μειώνεται η οξυγόνωση των ιστών, με αποτέλεσμα την εκτροπή ή τη διακοπή του μεταβολισμού τους. Αξιόπιστος δείκτης της υποξίας είναι η ελάττωση του οξυγόνου στο αίμα. Πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου εμφανίζεται ένδεια οξυγόνου στους ιστούς με φυσιολογική συγκέντρωση οξυγόνου στο αρτηριακό αίμα. Η διάγνωση της υποξίας γίνεται από τον εντοπισμό των κλινικών σημείων υποξίας και τον έλεγχο των αερίων αίματος. Οι κλινικές εκδηλώσεις της υποξαιμίας παρουσιάζονται στον πίνακα 1.
(Πηγή: Ρούσος Χ., Εντατική θεραπεία, σελ. 92-93, Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2000)
Τα κλινικά νοσήματα που παρουσιάζουν τα παραπάνω κλινικά ευρήματα και απαιτούν χορήγηση οξυγόνου είναι:
1. Αναπνευστικές παθήσεις οξείες και χρόνιες (π.χ. αναπνευστική ανεπάρκεια, πνευμονική εμβολή, καρκίνος του πνεύμονα)
2. Καρδιολογικά νοσήματα (π.χ. οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, καρδιογενές σοκ, καρδιακή ανεπάρκεια)
3. Νευρολογικές παθήσεις (π.χ. τραύμα κεφαλής)
4. Καταπληξία οποιαδήποτε αιτιολογίας
5. Μετεγχειρητικές επιπλοκές
6. Υπερκαταβολισμός (π.χ. εγκαύματα, πολυτραυματίες, βαριές λοιμώξεις)
7. Πνιγμός, δηλητηρίαση με μονοξείδιο του άνθρακα, νόσος των δυτών
4. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΟΞΥΓΟΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
- Το οξυγόνο πρέπει να χορηγείται κατόπιν ιατρικής οδηγίας, στην οποία να αναγράφεται η έναρξη, η ροή, η πυκνότητα και η μέθοδος (εξαιρούνται οι μονάδες εντατικής θεραπείας ή άλλες επείγουσες περιπτώσεις)
- Η χορήγηση πρέπει να είναι συνεχής και να παρακολουθείται η εξέλιξη της υποξαιμίας με μέτρηση αερίων αίματος κατά την έναρξη και μετά από τροποποίηση της πυκνότητας του O2, ενώ σε βαριά περιστατικά συχνότερα
- Το χορηγούμενο οξυγόνο δεν κατακρατείται στον οργανισμό
- Η διόρθωση της υποξαιμίας θα πρέπει να γίνεται με μικρή πυκνότητα O2, διότι η τοξικότητά του αυξάνεται παράλληλα με τη δόση
Άλλα μέτρα που είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν κατά τη χορήγηση O2 και σχετίζονται με την ασφάλεια του νοσηλευόμενου, του προσωπικού υγείας καθώς και των επισκεπτών, είναι:
- Τοποθέτηση πινακίδας «Μην καπνίζετε» στον θάλαμο του αρρώστου, σε εμφανές σημείο
- Ενημέρωση του ασθενούς, όταν επικοινωνεί με το περιβάλλον, για τις ιδιότητες του οξυγόνου και τα μέτρα που είναι αναγκαίο να λαμβάνονται
- Απαγόρευση καπνίσματος, χρήσης ηλεκτρικών συσκευών και σπίρτων κοντά στο οξυγόνο
- Αποφυγή επάλειψης της οβίδας με ελαιώδη ουσία ή οινόπνευμα, διότι η επαφή τους με το οξυγόνο προκαλεί έκρηξη (6)
5. ΣΩΣΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΟΞΥΓΟΝΟΥ
Το οξυγόνο ως θεραπευτικό μέσο (φάρμακο) πρέπει να χορηγείται σωστά, με σκοπό την αποκατάσταση της υποξαιμίας και κατ’επέκταση της υποξίας. Αυτό βέβαια δεν είναι πάντα εφικτό. Οι κλινικές χρήσεις του Ο2 περιλαμβάνουν οξείες και χρόνιες καταστάσεις με διαφορετικές παραμέτρους και κριτήρια, ενώ η χρήση του υπερβαρικού οξυγόνου αποτελεί ανεξάρτητο κεφάλαιο και αφορά πάντα οξείες καταστάσεις.
Η κύρια ένδειξη οξυγονοθεραπείας είναι η αναπνευστική ανεπάρκεια. Αφού τεθεί η ένδειξη, θα πρέπει να εξεταστούν (από τον ιατρό) οι δυνητικά διορθώσιμοι παράγοντες που συμβάλλουν στην υποξαιμία, εκτός από τη βασική νόσο. Το οξυγόνο χορηγείται ανάλογα με τις ατομικές παραμέτρους της αναπνοής, την υποκείμενη νόσο, τη συνεργασία του αρρώστου κ.α. (7)
6. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΟΞΥΓΟΝΟΥ
Οι βλαβερές επιδράσεις του οξυγόνου εξαρτώνται από την πυκνότητά του, τη διάρκεια παροχής, την προϋπάρχουσα κατάσταση των πνευμόνων κ.α. Οι σημαντικότερες είναι:
1. Καταστολή αναπνευστικού κέντρου. Σε χρόνιες πνευμονοπάθειες, όπου υπάρχει σημαντική κατακράτηση O2, η υποξαιμία θεωρείται ως μοναδικό ερέθισμα του αναπνευστικού κέντρου. Η γρήγορη διόρθωση της υποξαιμίας καταργεί το ερέθισμα αυτό, με επακόλουθο την καταστολή του αναπνευστικού κέντρου και την ακόμη ταχύτερη αύξηση του CO2.
2. Ατελεκτασία κυψελίδων, μετά από χορήγηση μεγάλης πυκνότητας. Το άζωτο, που αποτελεί το 78% του ατμοσφαιρικού αέρα, διατηρεί το βασικό όγκο και τις κυψελίδες ανοικτές. Αν το άζωτο αντικατασταθεί από οξυγόνο, ο βασικός όγκος των κυψελίδων μικραίνει, καθώς το τελευταίο περνά γρήγορα στο αίμα. Εάν αυτό συμβαίνει σε αναπνευστικές μονάδες με μικρό αερισμό και μεγάλη αιμάτωση, στις οποίες μερική απόφραξη ή στένωση δυσχεραίνει την ταχεία ανανέωση του οξυγόνου, οι κυψελίδες αυτές κλείνουν και δημιουργούν περιοχές ατελεκτασίας που μόνο αιματώνονται. Αρκούν 30 λεπτά οξυγονοθεραπείας 100%. (8)
3. Μείωση της τοπικής αγγειοσύσπασης στην πνευμονική κυκλοφορία
4. Μικρή ελάττωση της καρδιακής συχνότητας και μικρή αύξηση των περιφερικών αντιστάσεων
5. Οπισθοφακοειδής ινοπλασία. Στα πρόωρα νεογνά, τα νεόπλαστα αγγεία του αμφιβληστροειδούς είναι λίγα και ευαίσθητα. Πυκνότητες εισπνεόμενου οξυγόνου πάνω από 40% προκαλούν αγγειοσύσπαση. Οι βλάβες ολοκληρώνονται μεταξύ 3 - 6 εβδομάδων της ζωής. Πίσω από το φακό αναπτύσσεται ινώδης συνδετικός ιστός που εμποδίζει το φως να φθάσει στον ισχαιμικό αμφιβληστροειδή. Η κατάσταση αυτή είναι δυνατό να οδηγήσει σε τύφλωση. Η έκταση της βλάβης εξαρτάται από την πρωιμότητα του νεογνού, τη διάρκεια της αγωγής και τη μερική πίεση του οξυγόνου στο αίμα. (8)
6. Καταστολή της ερυθροποίησης σε μακροχρόνια χρήση
Η τοξικότητα του οξυγόνου στους πνεύμονες αφορά ιστικές βλάβες. Είναι γενικά παραδεκτό ότι η πυκνότητα οξυγόνου πάνω από 60-70% και για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να προκαλέσει τοξικές εκδηλώσεις όπως βήχα, τραχειοβρογχίτιδα, σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας ή ίνωση στους ενήλικες. Τα τοξικά παράγωγα από τη χορήγηση μεγάλης πυκνότητας O2 είναι κυτταροτοξικές ουσίες, όπως το υπεροξείδιο του υδρογόνου κ.α. Τα προϊόντα αυτά δεν προλαβαίνουν να αδρανοποιηθούν και δρουν καταστρεπτικά στην κυτταρική μεμβράνη και σε ενζυμικούς μηχανισμούς του κυττάρου. (9)
7. ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΟΞΥΓΟΝΟΥ
Τα μέσα οξυγονοθεραπείας είναι απαραίτητο να καλύπτουν τους εξής στόχους:
1. Ελεγχόμενη αύξηση της πυκνότητας του O2 του εισπνεόμενου αέρα
2. Προφύλαξη από υπερβολική κατακράτηση διοξειδίου του άνθρακα
3. Ελάχιστες αντιστάσεις στις αναπνευστικές οδούς
4. Αποτελεσματική και οικονομική χρήση του οξυγόνου
5. Αποδοχή και ανοχή των μεθόδων από τον ασθενή Α) Πηγές οξυγόνου
α) Στο νοσοκομείο πηγή είναι το κλειστό κύκλωμα που εφοδιάζεται από κεντρική δεξαμενή και με τους μειωτήρες πιέσεως κατανέμει το οξυγόνο στους θαλάμους, ώστε η επιτοίχια παροχή να έχει πίεση 50-100 psig, αντί για 2500 psig (pounds/square inch gauge) της δεξαμενής. Ανάλογες σχέσεις υπάρχουν και στις οβίδες οξυγόνου που σημαδεύονται με λευκό χρώμα και πολλές φορές χρησιμοποιούνται ελλείψει κεντρικής δεξαμενής.
β) Τα κάνιστρα οξυγόνου αποτελούν άριστο τρόπο εφαρμογής οξυγονοθεραπείας στο σπίτι. Είναι μικρές κινητές μονάδες, όχι μεγαλύτερες από μία ηλεκτρική σκούπα. Λειτουργούν με ρεύμα πόλεως και ελευθερώνουν τον ασθενή από τη φιάλη οξυγόνου. Περιέχουν υγρό οξυγόνο υπό πίεση σε τροχήλατη βάση. Με ροή 1-2 L/min διαρκούν 10-15 ημέρες. Η αναγόμωση γίνεται με αντικατάσταση του κανίστρου επί τόπου. Εάν έχουν συστηματική συντήρηση έχουν σταθερή απόδοση. Παρόμοιο φορητό κάνιστρο βάρους 2-3 κιλών, εμβέλειας 6-8 ωρών, χρησιμοποιείται από περιπατητικούς ασθενείς.
γ) Οι ηλεκτρικοί συμπυκνωτές είναι κατάλληλοι για τη χορήγηση οξυγόνου στο σπίτι, τροχήλατοι με υψηλό αρχικό κόστος αγοράς. Περιέχουν μοριακά φίλτρα που αφαιρούν από τον ατμοσφαιρικό αέρα το άζωτο. Από τη συμπύκνωση προκύπτουν συγκεντρώσεις οξυγόνου 85-90% με ροή 1-4 L/min. Επιτρέπουν στον άρρωστο να μετακινείται ελεύθερα μέσα στο σπίτι. Η παροχή οξυγόνου είναι ακριβής όταν γίνεται περιοδικός έλεγχος και συντήρηση.
Β) Εφύγρανση
Το οξυγόνο μετά το ροόμετρο οδηγείται στον υγραντήρα για υγροποίηση. Σε περίπτωση που οι επιτοίχιοι υγραντήρες δεν λειτουργούν, το οξυγόνο περνά στην επιφάνεια του νερού χωρίς να το αναδεύει. Κατεβαίνει ξηρό στις κυψελίδες προκαλώντας ερεθισμό, βρογχόσπασμο και διαταραχή της λειτουργίας των κροσσών. Για κάθε λίτρο οξυγόνου χρειάζονται περίπου 50 mm Hg υδρατμών (0.5 ml νερό ανά 10 λίτρα οξυγόνου).
Εικόνα 4. Ροόμετρο και υγραντήρας.
Γ) Συστήματα και συσκευές οξυγονοθεραπείας
Τα συστήματα οξυγονοθεραπείας παρέχουν οξυγόνο σε διάφορες ροές και πυκνότητες. Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα ασταθή συστήματα χαμηλής ροής και τα σταθερά συστήματα υψηλής ροής.
α) Στα ασταθή συστήματα χαμηλής ροής, το οξυγόνο αναμιγνύεται με τον ατμοσφαιρικό αέρα που αναπνέει ο ασθενής. Επομένως, η πυκνότητα του εισπνεόμενου μίγματος εξαρτάται από τον τρόπο της αναπνοής: οι βαθιές αναπνοές αραιώνουν το μίγμα και ελαττώνουν την πυκνότητα του οξυγόνου. Αντίθετα οι επιπόλαιες την αυξάνουν. Η αύξηση της παρεχόμενης ροής οξυγόνου δεν εξασφαλίζει σταθερή πυκνότητα, διότι πάλι γίνεται ακαθόριστη ανάμιξη του αέρα. Κριτήρια για ασφαλή χρήση των συστημάτων χαμηλής ροής είναι: όγκος αναπνοής 300-700 ml, συχνότητα αναπνοής κάτω των 25/λεπτό και ρυθμική σταθερή αναπνοή.
1. Γυαλιά οξυγόνου ή ρινικός καθετήρας
Αποτελεί τον πιο εύκολο και οικονομικό τρόπο για τη χορήγηση οξυγόνου. Στερεώνονται στα αυτιά (όπως τα γυαλιά) και διοχετεύουν οξυγόνο από δύο μικρά ακροφύσια που μπαίνουν στη μύτη. Συνδέονται απευθείας με την πηγή και μεταφέρουν στη ρινοφαρυγγική κοιλότητα καθαρό οξυγόνο. Αυτό αναμιγνύεται με τον ατμοσφαιρικό αέρα της εισπνοής. Χρησιμοποιούνται ροές όχι πάνω από 6 λίτρα (1L: 24%, 2L: 28%, 3L: 32%, 4L: 36%, 5L: 40%, 6L: 44%) (10), επειδή προκαλείται ξήρανση των εκκρίσεων και του βλεννογόνου. Επιτρέπουν στον ασθενή να μιλά και να τρώει, αλλά παράλληλα εμφανίζουν και περιορισμούς. Φεύγουν από τη θέση τους εάν ο άρρωστος έχει ανήσυχο ύπνο ή σύγχυση και η πυκνότητα του οξυγόνου που εισπνέει μπορεί να υπολογιστεί αδρά με μικρή προσέγγιση. Παρά τις δυσχέρειες οι ρινικοί καθετήρες είναι κατάλληλοι για χρόνια κατ’οίκον οξυγονοθεραπεία, για αρρώστους χωρίς υπερκαπνία που χρειάζονται οξυγόνο μέχρι 40% και για ασθενείς που χρειάζονται χαμηλές πυκνότητες οξυγόνου αλλά δεν ανέχονται τις μάσκες.
Εικόνα 5. Ρινική κάνουλα (γυαλάκια).
Υλικά νοσηλείας: γυαλιά οξυγόνου, παροχή οξυγόνου, σύστημα με ροόμετρο - υγραντήρα με αποστειρωμένο νερό, γάζες.
Εκτέλεση νοσηλείας:
- Ενημέρωση του αρρώστου για τη νοσηλεία που θα ακολουθήσει
- Επιβεβαίωση ότι το σύστημα παροχής οξυγόνου λειτουργεί κανονικά και ο υγραντήρας έχει την ανάλογη ποσότητα νερού
- Τοποθέτηση του ασθενούς στην κατάλληλη θέση (καθιστή ή ημικαθιστή)
- Πλύσιμο των χεριών
- Εφαρμογή του συνδετικού σωλήνα με την παροχή οξυγόνου
- Στερέωση των ακροφυσίων στους ρώθωνες του ασθενούς, πίσω από τα αυτιά και κάτω από το πηγούνι
- Εφαρμογή γάζας πίσω από τα αυτιά, σε περίπτωση που πιέζεται ο ασθενής
- Ρύθμιση της ροής οξυγόνου σύμφωνα με την ιατρική οδηγία
2. Μάσκες απλές
Είναι κατασκευασμένες από συνθετικό, μαλακό και ανθεκτικό υλικό. Πρέπει να προσαρμόζονται καλά στο στόμα και τη μύτη, αλλά συχνά δεν γίνονται ανεκτές από τους αρρώστους. Η απλή μάσκα φέρει στη βάση της ακροφύσιο, με το οποίο συνδέεται απευθείας με την πηγή του οξυγόνου. Μικρές τρύπες στα πλάγια επιτρέπουν την αποβολή του εκπνεόμενου αέρα αλλά και την ανάμιξη του εισπνεόμενου οξυγόνου. Η μίξη δεν είναι σταθερή. Ροές 6 - 10 λίτρων/λεπτό παρέχουν πυκνότητα 35-60%. Μικρότερες ροές προκαλούν επανεισπνοή κάποιας ποσότητα διοξειδίου, αν η μάσκα είναι καλά τοποθετημένη. Μεγάλες αποκλίσεις στην εισπνεόμενη πυκνότητα οξυγόνου παρατηρούνται αν αυξηθεί η συχνότητα και ο όγκος της εισπνοής.
Εικόνα 6. Απλή μάσκα.
Υλικά νοσηλείας: μάσκα απλή, παροχή οξυγόνου, σύστημα με ροόμετρο - υγραντήρα με αποστειρωμένο νερό, γάζες.
Εκτέλεση νοσηλείας:
- Ενημέρωση του αρρώστου για τη νοσηλεία που θα ακολουθήσει
- Επιβεβαίωση ότι το σύστημα παροχής οξυγόνου λειτουργεί κανονικά και ο υγραντήρας έχει την ανάλογη ποσότητα νερού
- Τοποθέτηση του ασθενούς στην κατάλληλη θέση (καθιστή ή ημικαθιστή)
- Πλύσιμο των χεριών
- Εφαρμογή του συνδετικού σωλήνα με την παροχή οξυγόνου
- Τοποθέτηση της μάσκας ώστε να καλύπτει το στόμα και τη μύτη του ασθενούς και
στερέωση του λάστιχου πίσω από τα αυτιά
- Εφαρμογή γάζας πίσω από τα αυτιά, σε περίπτωση που πιέζεται ο ασθενής
- Ρύθμιση της ροής οξυγόνου σύμφωνα με την ιατρική οδηγία
3. Μάσκες τραχειοστομίας
Είναι μικρότερες σε μέγεθος και έχουν διαφορετικό σχήμα, ώστε να προσαρμόζονται στην τραχειοστομία. Οι ιδιότητές τους είναι όμοιες με τις απλές μάσκες.
Εικόνα 7. Μάσκα τραχειοστομίας.
4. Μάσκες επανεισπνοής
Μοιάζουν με τις απλές μάσκες, με τη διαφορά ότι μεταξύ της μάσκας και της πηγής μεσολαβεί ασκός. Το οξυγόνο γεμίζει τον ασκό και όταν ο ασθενής εισπνέει, παίρνει οξυγόνο από τον ασκό. Ο αέρας αυτός είναι πλούσιος σε οξυγόνο, αλλά περιέχει και λίγο διοξείδιο. Στην επόμενη εισπνοή, ο άρρωστος αναπνέει μαζί με το μίγμα οξυγόνου – αέρα και ελάχιστο ποσό διοξειδίου. Η μάσκα επανεισπνοής μπορεί να παρέχει οξυγόνο 80-90%. Μόνο μικρές ποσότητες αέρα εισέρχονται από τις πλαϊνές τρύπες. Η μέθοδος είναι κατάλληλη για βραχείας διάρκειας οξυγονοθεραπεία, όπου απαιτούνται μεγάλες ποσότητες οξυγόνου. Η μεταβολή του τύπου της αναπνοής δεν μεταβάλλει σημαντική την πυκνότητα του εισπνεόμενου οξυγόνου, παρά το γεγονός ότι είναι σύστημα χαμηλής πιέσεως.
Υλικά νοσηλείας: μάσκα επανεισπνοής, παροχή οξυγόνου, σύστημα με ροόμετρο - υγραντήρα με αποστειρωμένο νερό, γάζες.
Εκτέλεση νοσηλείας:
- Ενημέρωση του αρρώστου για τη νοσηλεία που θα ακολουθήσει
- Επιβεβαίωση ότι το σύστημα παροχής οξυγόνου λειτουργεί κανονικά και ο υγραντήρας έχει την ανάλογη ποσότητα νερού
- Τοποθέτηση του ασθενούς στην κατάλληλη θέση (καθιστή ή ημικαθιστή)
- Πλύσιμο των χεριών
- Εφαρμογή του συνδετικού σωλήνα με την παροχή οξυγόνου
- Τοποθέτηση της μάσκας ώστε να καλύπτει το στόμα και τη μύτη του ασθενούς και
στερέωση του λάστιχου πίσω από τα αυτιά
- Εφαρμογή γάζας πίσω από τα αυτιά, σε περίπτωση που πιέζεται ο ασθενής
- Ρύθμιση της ροής οξυγόνου σύμφωνα με την ιατρική οδηγία
5. Μάσκες μη επανεισπνοής
Οι διαφορές με την προηγούμενη είναι: α) η παρουσία βαλβίδας δεν επιτρέπει να επιστρέψει στον σάκο η εκπνοή του αρρώστου, β) η εκπνοή διαφεύγει από τις άλλες δύο βαλβίδες που βρίσκονται στα τοιχώματα της μάσκας. Οι συγκεκριμένες μάσκες, εάν εφαρμόσουν σφιχτά, παρέχουν εισπνοή 100% και χρησιμοποιούνται για βραχείας διάρκειας αγωγή. Σε άτομα με μειωμένο επίπεδο συνείδησης, η κακή λειτουργία των βαλβίδων μπορεί να προκαλέσει ασφυξία.
Εικόνα 8. Μάσκα μη επανεισπνοής.
Υλικά νοσηλείας: μάσκα μη επανεισπνοής, παροχή οξυγόνου, σύστημα με ροόμετρο-υγραντήρα με αποστειρωμένο νερό, γάζες.
Εκτέλεση νοσηλείας:
- Ενημέρωση του αρρώστου για τη νοσηλεία που θα ακολουθήσει
- Επιβεβαίωση ότι το σύστημα παροχής οξυγόνου λειτουργεί κανονικά και ο υγραντήρας έχει την ανάλογη ποσότητα νερού
- Τοποθέτηση του ασθενούς στην κατάλληλη θέση (καθιστή ή ημικαθιστή)
- Πλύσιμο των χεριών
- Εφαρμογή του συνδετικού σωλήνα με την παροχή οξυγόνου
- Τοποθέτηση της μάσκας ώστε να καλύπτει το στόμα και τη μύτη του ασθενούς και
στερέωση του λάστιχου πίσω από τα αυτιά
- Εφαρμογή γάζας πίσω από τα αυτιά, σε περίπτωση που πιέζεται ο ασθενής
- Ρύθμιση της ροής οξυγόνου σύμφωνα με την ιατρική οδηγία
Εικόνα 9. Μάσκα επανεισπνοής και μη επανεισπνοής.
Χρησιμοποιείται για να γίνεται τεχνητή αναπνοή και οξυγονοθεραπεία ταυτόχρονα. Αποτελείται από: α) μία σχετικά σκληρή προσωπίδα από καουτσούκ ή ανάλογο υλικό που εφαρμόζει στεγανά στη μύτη και το στόμα του ασθενούς, β) από δίδυμο βαλβίδων μίας διόδου με διαφράγματα που προσαρμόζονται στη γραμμή εισπνοής και τη γραμμή εκπνοής του συστήματος και γ) από ελαστικό ασκό που συνδέεται στη γραμμή εισπνοής. Το οξυγόνο παρέχεται κατευθείαν στη γραμμή εισπνοής ή μέσα στον ασκό. Όταν ο χειριστής συμπιέζει τον ασκό, ανοίγει η γραμμή εισπνοής και κλείνει η γραμμή εκπνοής. Το αντίθετο συμβαίνει όταν ο χειριστής δεν ασκεί πίεση στον ασκό. Οι περισσότεροι τύποι λειτουργούν με ροές οξυγόνου μέχρι 15 λίτρα/λεπτό και παρέχουν πυκνότητες 100%. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και χωρίς παροχή οξυγόνου. Μία βαλβίδα επιτρέπει στον ασκό που έχει μεγάλη ελαστικότητα να γεμίζει με ατμοσφαιρικό αέρα όταν δεν ασκείται πίεση. (11)
Εικόνα 10. Ambu.
β) Στα σταθερά συστήματα υψηλής ροής, η πυκνότητα του εισπνεόμενου οξυγόνου δεν εξαρτάται από καμία παράμετρο αναπνοής του αρρώστου. Μπορούν να παρέχουν όχι μόνο μεγάλες αλλά και μικρές πυκνότητες οξυγόνου και μάλιστα σταθερές. Η αρχή της μεθόδου είναι η χορήγηση του προκαθορισμένου μίγματος οξυγόνου με ροή μεγαλύτερη από τη μέγιστη εισπνευστική ροή του αρρώστου (άνω των 20 λίτρων/λεπτό).
1. Μάσκα Venturi
Αποτελείται από απλή μάσκα με δύο μεγάλες τρύπες στα τοιχώματά της. Το άκρο της μάσκας συνδέεται με σπειροειδή σωλήνα 15 εκατοστών. Στην άλλη άκρη του σωλήνα υπάρχει το σύστημα Venturi. Το οξυγόνο διοχετεύεται σε κεντρικό ακροφύσιο με πολύ στενό στόμιο. Γύρω από το ακροφύσιο υπάρχουν τρύπες που επιτρέπουν την εισρόφηση αέρα, καθώς η κεντρική στήλη του οξυγόνου ρέει μέσα από στενό στόμιο με μεγάλη ταχύτητα και δημιουργεί πλάγια αρνητική πίεση. Μέσα στη μάσκα διοχετεύεται το προϊόν της αναμίξεως. Η ταχύτητα και η ροή της στήλης οξυγόνου καθορίζουν τον βαθμό της αναμίξεως. Με ρύθμιση της ροής και με εναλλαγή των ακροφυσίων διαφόρων διαμέτρων εξασφαλίζονται συγκεκριμένες και σταθερές πυκνότητες εισπνεόμενου οξυγόνου από 24 – 60% (4Lpm: 24%, 28% O2 - 6Lpm: 31% O2 - 8Lpm: 35%, 40%, 50% ή 60% O2). Η μάσκα Venturi είναι ο πιο κατάλληλος τρόπος ελεγχόμενης οξυγονοθεραπείας. Η υψηλή ροή δεν επιτρέπει την ανάμιξη αέρα από τις πλάγιες τρύπες της μάσκας και επομένως δε χρειάζεται να είναι σφιχτά τοποθετημένη στο πρόσωπο.
Εικόνα 11. Μάσκα Venturi.
Υλικά νοσηλείας: μάσκα Venturi, παροχή οξυγόνου, σύστημα με ροόμετρο - υγραντήρα με αποστειρωμένο νερό, γάζες.
Εκτέλεση νοσηλείας:
- Ενημέρωση του αρρώστου για τη νοσηλεία που θα ακολουθήσει
- Επιβεβαίωση ότι το σύστημα παροχής οξυγόνου λειτουργεί κανονικά και ο υγραντήρας έχει την ανάλογη ποσότητα νερού
- Τοποθέτηση του ασθενούς στην κατάλληλη θέση (καθιστή ή ημικαθιστή)
- Πλύσιμο των χεριών
- Εφαρμογή του συνδετικού σωλήνα με την παροχή οξυγόνου
- Προσαρμογή του κατάλληλου ακροφύσιου
- Τοποθέτηση της μάσκας ώστε να καλύπτει το στόμα και τη μύτη του ασθενούς και
στερέωση του λάστιχου πίσω από τα αυτιά
- Εφαρμογή γάζας πίσω από τα αυτιά, σε περίπτωση που πιέζεται ο ασθενής
- Ρύθμιση της ροής οξυγόνου σύμφωνα με την ιατρική οδηγία
2. Κύκλωμα σχήματος Τ
Αποτελείται από τρίοδο σωλήνα σχήματος Τ, διαμέτρου όσης και ο τραχειοσωλήνας. Το ένα σκέλος προσαρμόζεται στον τραχειοσωλήνα ή στον τραχειόστομο. Το δεύτερο παρέχει υγροποιημένο οξυγόνο γνωστής πυκνότητας, ενώ από το τρίτο σκέλος εξέρχεται ο εκπνεόμενος αέρας. Αν η ροή οξυγόνου είναι μεγάλη, το κύκλωμα μετατρέπεται σε υψηλής ροής σύστημα κατάλληλο για ελεγχόμενη οξυγονοθεραπεία. Χρησιμοποιείται ευρύτατα ως μέθοδος αποδεσμεύσεως από τον αναπνευστήρα.
γ) Άλλα συστήματα χορήγησης σταθερής πυκνότητας οξυγόνου
Μεγάλες και σταθερές πυκνότητες οξυγόνου μπορούν να χορηγηθούν και με συστήματα σχετικά χαμηλής ροής όπως τα ακόλουθα:
1. Μηχανική αναπνοή
Στους αναπνευστήρες υπάρχει προκαθορισμένο μίγμα οξυγόνου και αέρα που μεταφέρεται στον άρρωστο. Το κύκλωμα είναι κλειστό και ο ασθενής δεν μπορεί παρά να το αναπνεύσει, ακόμη και εάν ο άρρωστος αναπνέει με δική του πρωτοβουλία (αυτόματα), όσο είναι συνδεδεμένος με τον αναπνευστήρα.
2. Συνεχής θετική πίεση αεραγωγών (CPAP)
Είναι μέθοδος υποστήριξης της αυτόματης αναπνοής. Στο συγκεκριμένο σύστημα εφαρμόζεται στο πρόσωπο ειδική μάσκα με τοιχώματα – αεροθαλάμους για αεροστεγή πρόσφυση. Στόχος είναι να διατηρείται θετική πίεση των αεραγωγών σε όλες τις φάσεις του αναπνευστικού κύκλου. Το οξυγόνο παρέχεται μέσα από υγραντήρα με μεγάλη ροή και προκαθορισμένη πυκνότητα με τη βοήθεια ενός συστήματος Venturi.
3. Τέντες και κοιτίδες οξυγόνου
Οι τέντες οξυγόνου χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα στην Παιδιατρική και τη Νεογνολογία. Όταν λειτουργούν σωστά παρέχουν σχετικά σταθερή πυκνότητα οξυγόνου στον αέρα σε σταθερή θερμοκρασία. Είναι σχετικά πολύπλοκα και δαπανηρά συστήματα. (12)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αθανάτου Ελ., Κλινική Νοσηλευτική-Βασικές και Ειδικές Νοσηλείες, σελ. 371, Αθήνα, 2003. 2. Άγιος Αλ., Περιγραφική & Εφαρμοσμένη Ανατομική, Τόμος Β, σελ. 349, 363-365, Εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1997.
3. J.G McGeown, Συνοπτική Φυσιολογία του Ανθρώπου, σελ. 102, 107-108, Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2000.
4. Αθανάτου Ελ., Κλινική Νοσηλευτική-Βασικές και Ειδικές Νοσηλείες, σελ. 371-372, Αθήνα, 2003.
5. Δεσπόπουλος Α., Silbernagl, Εγχειρίδιο Φυσιολογίας, σελ. 102, Εκδόσεις Λίτσας, Αθήνα, 1989.
6. Αθανάτου Ελ., Κλινική Νοσηλευτική-Βασικές και Ειδικές Νοσηλείες, σελ. 374-375, Αθήνα, 2003.
7. Ρούσος Χ., Εντατική θεραπεία, σελ. 100-101, Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2000.
8. Ρούσος Χ., Εντατική θεραπεία, σελ. 110, Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2000.
9. Αθανάτου Ελ., Κλινική Νοσηλευτική-Βασικές και Ειδικές Νοσηλείες, σελ. 375-376, Αθήνα, 2003.
10. Susan C. deWit, Βασικές αρχές και δεξιότητες της Νοσηλευτικής φροντίδας, σελ.577, USA, 2001.
11. Ρούσος Χ., Εντατική θεραπεία, σελ. 94-99, Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2000.
12. Ρούσος Χ., Εντατική θεραπεία, σελ. 99-100, Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2000.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου